İnsanlar parasını harcarken, yani finansal kararlar alırken kendi yaşam standardına veya önceliklerine göre, bugünü ve yakın geleceği ya da emekliliği göz önünde bulunduruyor. Ancak en iyi finansal kararları alabilme becerisi, yaşa göre farklılık gösteren muhakeme yeteneklerinin bir arada olmasını gerektiriyor. Yani hem yeni bilgileri özümseyebilmemiz ve hesaplamaları yapabilmemiz gerekiyor hem de yeteri kadar olgu ve bilgi birikimine ihtiyacımız var.
Geçen yıl yapılan bir araştırmaya göre, Avustralya’da insanlar genelde emeklilik sigortasını acil ihtiyaçtan dolayı erken çekiyor. Yüzde 27’si ise geleceğe dair endişeleri olduğu için… Yüzde 2’si parayı hemen harcamak istediğinden, yüzde 4’ü de biriktirme tedbiri almayı amaçladığından ötürü emeklilik sigortasını çekiyor.
Bu adımı atanlar arasında sonradan pişman olanlar var mıdır? Ya da soruyu şöyle soralım: En doğru finansal kararları aldığımız yaş kaç olabilir? Araştırmalar, en mantıklı finansal kararları aldığımız yaşların ortalama 53 ve 54 olduğunu gösteriyor…
Çünkü insanlar bu yaşlarda para harcama ve tasarruf konusunda deneyim sahibi ve temel analitik bilişsel becerilerini kaybetmeye de başlamış değil. Aynı zamanda bu yaşlar, yetişkinlerin kredi kartı kullanımı, faiz oranları ve ücretler gibi konularda en az finansal hata yaptığı yıllar. Örneğin, daha genç yetişkinler deneyim eksikliğinin yarattığı açığı kapatabilmek için enflasyon ve faiz oranları gibi temel konuları daha derinlemesine inceleyebilir, yaşı daha ileri olanların ise sadece analitik becerilerini keskin tutmaları yeterli olabilir.
Bir kişinin iyi finansal karar alabilmesi için, yaşa göre farklılık gösteren muhakeme yeteneklerinin bir kısmına sahip olması gerekiyor. 20’li yaşlarındakiler, yeni bilgileri özümsemede, işlemede ve sayıları hesaplamada daha iyiler. Yani “akışkan zekalarına” güvenebilirler. Fakat yeteri kadar yaşam deneyimine, başka bir deyişle “kristal zekaya” sahip değiller. Kristal zeka, olguların ve bilgilerin birikimine ihtiyaç duyar; dolayısıyla yaşla gelişir.
Nüfus ve yaş araştırmaları da yürüten ekonomist Rafal Chomik, “Yaşlandıkça, hangi ürün veya stratejinin daha iyi olduğu konusunda geçmiş deneyimlere, genel kurallara ve sezgisel bilgilere daha çok güveniyoruz” diyor.
Doğru finansal kararlar ve ‘finans okur-yazarlığı’
Chomik 2022’de öncülük ettiği bir araştırmada, katılımcılara enflasyon ve faiz oranları gibi konularda bazı sorular yönelterek, onların finansal okur-yazarlığını ölçtü. Araştırmada yöneltilen sorulardan biri şu şekildeydi:
“Gelecek 5 yıl içinde geliriniz iki kat yükseldi ve fiyatlar da iki kat arttı. Sizin de alış gücünüz:
A) Azalır
B) Aynı kalır
C)Artar”
(Doğru cevap: B şıkkı)
Ve araştırma neticesinde finansal okur-yazarlığın 54 yaşında en yüksek seviyeye ulaştığı görüldü.
Mantık yaşı: 53
Tabii ki insanlar finansal anlamda yanlış bir adımı herhangi bir yaşta atabilir, bu konuda bir genelleme yapmak mümkün değil. Mesela bir evin değerini olduğundan fazla ya da az görebilir. Ancak ekonomi araştırmaları 53 yaşında bu hataların azaldığını gösteriyor. 2009’da Brookings tarafından yapılan bir araştırmada, ekonomistler tüketicilerin aldığı finansal kararları bireysel finansman kredisi, kredi kademeleri, ev kredileri, kredi kartları gibi 10 alanda inceledi ve bu kararların taksitlere ve faiz ödemelerine nasıl yansıdığına baktı. Çalışmada, 53 yaşında bahse konu 10 alanın tamamında da taksitlerin ve faiz ödemelerinin en düşük seviyede olduğu görüldü. Bu nedenle 53 yaş “mantık yaşı” olarak isimlendirildi.
Yardım istemek de normal’
Finans danışmanı Beverly Miller, genelde borçlu kişilerle çalışıyor, onlara mali kaynaklarını nasıl yönlendirecekleri ve doğru finansal kararları nasıl alabilecekleri konusunda rehberlik ediyor. 65 yaşında olan Miller, 50 yaşından önce pek çok şeyi doğru yaptığını aktarıyor. Kredi kartı borcuna girmemek için çabaladıklarını, arabanın taksitlerini ödediklerini ve 30 yıllık mortgage’ı 12 yılda bitirdiklerini belirten Miller, ancak daha mantıklı yatırımlar yapabileceklerini fakat yapamadıklarını aktarıyor.
Örneğin, emeklilik tasarruf hesabındaki parayı büyüme fonlarından sabit gelirli fonlara aktardıklarını vurgulayan Miller, “Piyasa değişikliklerinin bizi korkutmasına ve doğru finansal kararlar almamızı engellemesine müsaade ederiz” diyor.
Paralarını büyüme fonunda bırakmış olsalardı eşinin ve kendinin daha çok kazanabileceğini belirten Miller, aynı şekilde karlı olacaklarını düşündükleri mülk yatırımlarının da kar getirmediğini belirtiyor ve ekliyor: “50’li yaşlarınızda, mali anlamda yardıma ihtiyacınız olduğunu anlayacak olgunluğa ve tecrübeye sahip oluyorsunuz” değerlendirmesini yapıyor.
Kaynaklar: The Wall Street Journal, CEPAR