3 soru-3 cevap: Güneş patlamaları neden artıyor, Dünya’yı yok edebilir mi?

Bilim insanları, yaptıkları gözlemler neticesinde geçen günlerde çok güçlü bir Güneş patlaması (solar patlama) yaşanacağını tespit etmiş ve uyarıda bulunmuştu. Amerikan Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi (NOAA) ile Moskova’daki Federov Uygulamalı Jeofizik Enstitüsü, Güneş sistemindeki en güçlü patlama olarak tanımlanan X sınıfı patlamaların hafta başında görülebileceğine dair uyarılar yapmıştı.

X sınıfı Güneş patlamaları, uzun süreli radyasyon fırtınalarına neden olabilir, uydulara zarar verebilir ve kısa dalga iletişimini etkileyebilir. Zaten NOAA’nın açıklamasında, radyasyon fırtınaların tüm hafta devam edeceğine dikkat çekilmişti.

1. Güneş patlamaları nedir?

Güneş patlaması, genellikle Güneş’teki lekelerinin üzerinde bulunan ve “bükülmüş” manyetik alanlarda depolanan enerjinin aniden serbest kalmasıyla meydana gelen çok güçlü bir patlama olarak tanımlanıyor.

Solar patlamalar sırasında, patlamanın yaşandığı yerde sıcaklık milyonlarca derecelere yükselir ve elektromanyetik spektrumda radyo dalgaları, X ve gama ışınları da dahil olmak üzere bir radyasyon patlaması meydana gelir.

Solar patlamaların şiddetine göre Dünya’ya ve uydulara etkileri de değişiyor. Bilim insanları, x-ray dalgaboyunun parlaklığına göre solar patlamaları 3 kategoride sınıflandırıyor.

X sınıfı patlamalar, en büyük Güneş patlaması olarak tanımlanıyor. Son yapılan uyarılarda da patlamanın X sınıfı olduğu belirtilmişti. X sınıfı solar patlamalar, dünya çapında telsizle haberleşmeyi uzun süre devre dışı bırakabilir, uydulara zarar verebilir ve yukarı atmosferde uzun süreli radyasyon fırtınalarına neden olabilir. NOAA açıklamasında, telsizle haberleşmede 17 Temmuz’dan itibaren bazı kopukluklar yaşandığını vurguladı.

Bilim insanları, solar patlamaları gezegenin üzerinde gözlemledikleri lekelerden öngörüyorlar. Görselde Mayıs 2023 itibarıyla Güneş’in üzerindeki lekeler görülebiliyor. Fotoğraf: NASA

Öte yandan, geçen yıl yaşanan büyük Güneş patlamasının ardından başlayan radyasyon fırtınası da SpaceX’in kısa süre önce fırlattığı 49 uydudan 40’ını kullanılamaz hale getirmişti. Milyarder Elon Musk’ın sahibi olduğu şirket, 4 Şubat’ta yaptığı açıklamada 210 kilometre yükseklikte yörüngeye yerleşen uyduların zarar gördüğünü belirtmişti.

M sınıfı patlamalar ise orta ölçekli olarak ifade ediliyor. Bunlar, Dünya’nın kutup bölgelerinde telsizle haberleşmeyi kısa süreli kesebilecek geüçte. Yine orta ölçekte radyasyon fırtınasına neden olabilir.

X ve M sınıfı patlamalar ile kıyaslandığında daha küçük kalan patlamalar ise C sınıfı. Bu patlamaların Dünya’ya etkisi çok az hissediliyor.

M ve X sınıfı patlamalar, “taçküre kütle atımı” denen bir olayı da tetikleyebiliyor. Bu da Güneş’in taçküresinde manyetik alan karışımları nedeniyle oluşan ve uzaya büyük kütlede plazma fırlatılmasına sebep olan bir olay. Taçküre kütle atımı sonrası yaşanan jeomanyetik fırtınalar ise, ekvatora daha yakın yerlerde kuzey ışıklarının oluşmasına yol açabilir. Yani bu olayın ardından kuzey ışıkları Florida ya da Küba kadar güney noktalarda ortaya çıkabilir.

1989’da yaşanan büyük solar patlamanın tetiklediği taçküre kütle atımının Dünya’ya vurması sonrasında, Kanada’daki Quebec eyaletininde elektrikler 12 saatliğine kesilmişti. Taçküre kütle atımı ise, elektronik ekipmanlar kadar astronotlar ve yüksekten uçan uçakların yolcularına da zarar verebilir.

22 Ocak 2018’de yaşanan Güneş patlaması sonrası tetiklenen küçük bir taçküre kütle atımı Fotoğraf: NASA

Radyasyon fırtınaları da genelde hızlı hareket eden ve enerji yüklü cisimleri hedefler. Bu da yörüngede hareket eden uzay araçlarındaki astronotların can güvenliğinin tehlikeye girmesi demek. Bu fırtınalar sırasında Uluslararası Uzay Ajansı’ndaki astronotların derhal güvenli bir yere sığınması ve araç dışı bütün etkinlikleri durdurması gerekiyor. Ayrıca uydulardaki radyasyona duyarlı sistemlerin de fırtına geçinceye kadar kapatılması büyük önem taşıyor.

2. Artışın nedeni ne?

Güneş, Aralık 2019’da Solar Cycle 25 olarak isimlendirilen ve 11 yıl sürecek 25. döngüsüne girdi ve bu döngüde gezegendeki faaliyetlerin bir öncekine göre artması bekleniyor. Bu aktivitelerin Temmuz 2025’te pik noktaya çıkacağı öngörülüyor.

3. Dünya’yı yok edebilirler mi?

Güneş patlamalarıyla açığa çıkan radyasyon ışık hızında ilerler ve Güneş’ten Dünya’ya ulaşması 8 dakika sürer. Bu süre hazırlanmak için kısa bir aralık fakat NASA, Avrupa Uzay Ajansı gibi pek çok kurum ve üniversite uzayı düzenli olarak gözlemliyor. Bu sayede, uzay hava durumu hakkındaki becerilerimiz ve bilgi birikimimiz her geçen gün artıyor. Bilim insanları, solar patlamalardan önce bu olaydan etkilenebilecek teknoloji sektörüne uyarıda bulunuyor.

Ayrıca, güçlü Güneş patlamaları uzay araçlarını, uyduları ve dünyadaki teknolojileri etkileyebilir ancak Dünya’yı ortadan kaldıracak kadar enerji taşımıyorlar. NASA, en kötü durumda bile bu patlamaların Dünya’ya fiziksel bir zarar verebilecek güce sahip olmadıklarını belirtiyor.

Kaynak: Avrupa Uzay Ajansı, NASA, Reuters, Space.com, CBS News, Science Focus