Bilim Tarihine Damgasını Vurmuş Önemli Kimyagerler

Kimya denilince pek çok kişinin aklına ya kitap sayfalarındaki karışık atom numaraları ya da bir laboratuvarda üstünde dumanlar çıkan deney tüpleri gelir. Evet, kimyagerler bunlarla da uğraşır ancak onların asıl amacı maddeyi anlamaktır. Görmek, duymak, tatmak, dokunmak gibi pek çok duyumuz da aslında kimyasal maddelerin etkileşime girmesi sonucu oluşan reaksiyonlardır. 

İşte tam da bu nedenle tarih boyunca sayısız kimyager, bu konular hakkında çalışmalar yürütmüştür. Bazıları döneminde de herkes tarafından saygı görürürken bazılarının neler yaptığı ancak yıllar sonra anlaşılabilmiştir. Elbette tek tek hepsinden bahsetmek istesek üç cilt kitap yazmamız gerekir ama gelin bilim tarihinin en ünlü kimyagerlerinden bazılarını biraz daha yakından tanıyalım.

Bilim tarihini etkilemiş en önemli kimyagerler:

• Marie Curie
• Louis Pasteur
• Alfred Nobel
• Joseph Priestley
• Dmitri Mendeleev
• Alice Ball
• Dorothy Hodgkin
• Harold Clayton Urey
• Rosalind Franklin
• Jöns Jacob Berzelius
• Marie Maynard Daly
• Mario Molina 
• Aziz Sancar

Radyasyonla geçmiş bir ömür: Marie Curie

1897 – 1934 yılları arasında yaşamış olan Marie Curie, radyoaktif izotopları izole etmiş ve polonyum ile radyumu keşfetmiştir. 1903 yılında Nobel Fizik Ödülü’ne, 1911 yılında ise Nobel Kimya Ödülü’ne layık görülen Marie Curie, eşi Pierre Curie ile birlikte çalışmalarını çok zor şartlar altında yürütmüştür. Savaş cephesinde yaralanmaları tespit etmek için kullanılabilecek mobil X-ray cihazları da geliştiren Curie, özellikle nükleer fizikçileri uzun yıllar etkileyecek önemli çalışmalara imza atmıştır. 

Süt içebiliyorsak onun sayesinde: Louis Pasteur

1822 – 1895 yılları arasında yaşamış olan Louis Pasteur, kendi adıyla anılan pastörizasyon yöntemini keşfetmiştir. Bira ve şarap ekşimesini incelemiş olan Pasteur, bunları bozan mikropları sıvıyı kaynatıp soğutarak yok ettiğini keşfedince bugün sütlerde de kullanılan bir yöntemi ortaya çıkarmış oldu. Aynı zamanda hastalıkların nasıl yayıldığını ve vücudun buna nasıl tepki verdiğini görerek ilk aşılama sürecini başlatmıştır. 

‘Bomba’ gibi bir ödülü var: Alfred Nobel

1833 – 1896 yılları arasında yaşamış olan Alfred Nobel, gençliği boyunca nitrogliserin ile çalışmış ve bu maddenin farklı maddelerle etkileşime girmesi ile çalışan dinamiti icat etmiştir. Daha sonra bir de fünyeyi keşfederek icadını güçlendiren Nobel, öldükten sonra bir vakıf kurmuş ve bu vakfın Nobel Ödülleri vermesini vasiyet etmiştir. Alfred Nobel’in hayatını daha önce detaylarıyla anlatmıştık:

Bilim dünyasına nefes oldu: Joseph Priestley

1733 – 1804 yılları arasında yaşamış olan Joseph Priestley, hem bir filozof hem bir siyasetçi hem de bir din adamıydı. Onu bilim tarihine geçiren ise oksijeni keşfetmiş ilk kimyager olmasıdır. O zaman için yeni görünen bu hava kavramı üzerine deneyler yapan Joseph Priestley, bir grup fareyi hava dolu bir kaba kapattı ve yaşadıklarını gördü. Yani o olmasa oksijen desteği almamız gereken yerlerde ne yapacağımızı bilmiyor olurduk. 

Periyodik tabloyu oluşturan kimyager: Dmitri Mendeleev

1834 – 1907 yılları arasında yaşamış olan Dmitri Mendeleev, kimyasal elementlerin listelendiği periyodik tabloyu geliştirdi. O güne kadar elementlerden bazıları biliniyor ancak ortak bir liste yapılmıyordu. Dmitri Mendeleev, yaptığı çalışmalarla 56 bilinen elementi özelliklerine göre bu tabloda listelemiştir. Rus Kimya Derneği’nde yaptığı bir konuşmada bu çalışmayı rüyasında gördüğünü söyleyen Mendeleev, Davy Madalyası ve Faraday Lectureship Ödülü’ne layık görülmüştür. 

Cüzzam şifacısı: Alice Ball

1892 – 1916 yılları arasında yaşamış olan Alice Ball, Washington Üniversitesi kimya alanında yüksek lisans yapan hem ilk zenci hem de ilk kadın oldu. Daha önce burada detaylarıyla anlattığımız cüzzam hastalığı üzerine çalışan Alice Ball, bulduğu tedavi yöntemi ile binlerce insanın hayatını kurtarmıştır. Maalesef kendisi 24 yaşında hayatını kaybetmiştir. 

X ışınlarına hükmeden kimyager: Dorothy Hodgkin

1910 – 1994 yılları arasında yaşamış olan Dorothy Hodgkin, onlarca yıl boyunca çalışarak X ışını kristalografisi tekniğini geliştirmiştir. Sonraki yıllarda bir tür steroid olan kolesteril iyodürün üç boyutlu yapısını, penisilin yapısını ve B12 yapısını çözmüştür. İnsülin yapısını belirlemesi ise gerçek anlamda hayat kurtarıcı olmuştur. 1964 Nobel Kimya Ödülü’ne layık görülen Dorothy Hodgkin, aynı zamanda Lomonosov Altın Madalyası sahibidir. 

Ay taşlarını inceledi: Harold Clayton Urey

1893 – 1981 yılları yaşamış olan Harold Clayton Urey, izotoplar üzerinde çalıştığı sırada hidrojenin farklı izotopları olup olmadığını merak etti ve yeni bir teknik geliştirdi. Hidrojenin izotopunu çıkararak ondan iki kat daha ağır olan döteryumu keşfetti. 1950’lerde uzay çalışmalarına katılan Harold Clayton Urey, Apollo uzay aracının Ay’dan getirdiği örnekleri inceleyen isimlerden bir tanesi olmuştur. 

DNA’nın unutulmuş kadın kahramanı: Rosalind Franklin

1920 – 1958 yılları arasında yaşamış olan Rosalind Franklin, kömür ile grafitin ince yapısını keşfederek doktora derecesi almış ve daha sonra X ışını ile çalışmaya başlamıştır. Bu teknik ile DNA ve RNA üzerinde incelemeler yapan Rosalind Franklin, DNA molekülünün çift sarmallı yapısı olduğunu öne sürmüş ve bu iddia daha sonra James Watson tarafından kanıtlanmıştır. Genç yaşta hayatını kaybettiği için DNA’nın unutulmuş kadın kahramanı olarak da anılır. 

Öncü çalışmalara imza attı: Jöns Jacob Berzelius

1779 – 1848 yılları arasında yaşamış olan Jöns Jacob Berzelius, ampirist ve metodik bir deneyci olarak elektrokimya alanındaki öncü çalışmalara imza atmıştır. Elementlerin atom ağırlıkları olduğu keşfeden Berzelius, sabit oranlar yasasını geliştirmiştir. 45 farklı elementin atom ağırlığını ortaya çıkarmasının yanı sıra silisyum, titanyum, selenyum, toryum, seryum ve zirkonyum elementlerini de keşfeden isim olmuştur. Kendisi aynı zamanda organik ve inorganik bileşenleri ilk ayıran isimdir. 

Sigaranın ölümcül zararlarını keşfetti: Marie Maynard Daly

1921 – 2003 yılları arasında yaşamış olan Marie Maynard Daly, kimya alanında doktora yapan ilk zenci kadın olarak tarihe geçmiştir. Kariyeri boyunca proteinler, kolesterol ve şeker üzerine çalışan Marie Maynard Daly, sigara içmenin akciğer üzerindeki etkilerini ilk keşfeden isimlerden bir tanesidir. Bu çalışmalarının yanı sıra ırkçılığın had safhada olduğu dönemde azınlık grupların üniversitelere girmelerinin önünü açan çalışmalar da yürütmüştür. 

Ozonun delindiğini keşfeden kimyager: Mario Molina 

1943 – 2020 yılları arasında yaşamış olan Mario Molina, sıcak atom kimyasına odaklandığı çalışmalar sırasında atmosferik kirleticiler ile sayısız deney yaptı. Aldığı sonuçlara göre kloroflorokarbonun Dünya’nın ozon tabakasını yok edebileceğini ve hatta yok etmeye başladığını keşfetti. Yaptığı çalışmalar sayesinde uluslararası alanda bu konuda projeler başlatılan Mario Molina, 1995 yılında Nobel Kimya Ödülü’ne layık görüldü. 

Milli gururumuz: Aziz Sancar

1946 yılında Mardin’de dünyaya gelen Aziz Sancar, 1997 yılından beri ABD Kuzey Karolina Üniversitesi’nde görev yapıyor. ABD Ulusal Bilimler Akademisi üyelerinden de olan Sancar, uzun yıllardır DNA çalışmaları yürütüyor. Hasar gören DNA hücrelerinin nasıl onarıldığının ve genetik bilgi korumasının haritalandırmasını yaptığı çalışma sayesinde 2015 yılında Nobel Kimya Ödülü’ne layık görülmüştür. 

Binlerce yıllık dünya bilim tarihine damgasını vurmuş en önemli kimyagerlerden bazılarını listeledik. Elbette bu liste çok ama çok daha uzun olabilirdi. Tarihi değiştirdiğini düşündüğünüz diğer kimyagerleri yorumlarda paylaşabilirsiniz.